Monument Englandspiel Hogeweg
Kunstenaar: Titus Leeser (1903-1996)
Onthuld op 3 mei 1980 door Prinses Juliana
Aan de rand van de Scheveningse bosjes, in het Van Stolkpark aan de zuidwestzijde van de waterpartij, vindt men het monument dat herinnert aan de 54 gevallenen van het Englandspiel. De locatie is gekozen vanwege het witte huis dat vlak achter het monument aan de Hogeweg staat. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was in dit huis de Sicherheitsdienst gevestigd. De slachtoffers van het Englandspiel werden onder andere hier verhoord.
Het monument is gemaakt door beeldhouwer Titus Leeser. Leeser heeft meerdere werken ter herinnering aan de oorlog en haar slachtoffers gemaakt, zoals onder andere het Oorlogsmonument in Zwolle en het Provinciaal Verzetsmonument Overijssel. Prinses Juliana onthulde het monument op 3 mei 1980.
Het monument bestaat uit een sokkel met daarop een beeld van een engel met verbrande vleugels en is getiteld ‘De val van Icarus.’ Het beeld verwijst op een symbolische wijze naar de Nederlandse geheime agenten die vanuit de lucht rechtstreeks in de handen van de Duitsers en hun latere dood sprongen. Op de sokkel is een plaquette bevestigd met de volgende tekst:
ZIJ SPRONGEN IN DE DOOD VOOR ONZE VRIJHEID
ENGLANDSPIEL 1942 – 1944
In dankbare herinnering aan de 54 Nederlandse agenten en allen die vielen in het inlichtingenwerk.
Op het Binnenhof is tevens een plaquette te vinden met dezelfde tekst aangevuld met de zin: “gevangen werden velen van hen dit gebouw binnengevoerd.
Deze plaquette herinnert aan de verhoren die plaatsvonden in de gebouwen van het Binnenhof.
De tekst die wordt voorgedragen:
Het Englandspiel, was tussen 1942 en 1944 een radiocontact tussen de Engelse geheime dienst en de Duitse Contraspionage dienst, de Abwehr.
Al vroeg na de Nederlandse capitulatie verzamelden verzetsgroepen in Nederland informatie die zonder radio moeilijk naar Engeland was te versturen. Vanuit Engeland werden agenten gedropt op Nederlands bezet grondgebied om die berichten naar de Britse geheime dienst te seinen .
De agent Huub Lauwers, die daartoe was gedropt, zond op 3 januari 1942 zijn eerste codebericht naar het Verenigd Koninkrijk. Op 6 maart werd hij in Den Haag gearresteerd. Zoals hem in Engeland was geleerd weigerde hij in eerste instantie de Duitsers medewerking te verlenen. Hij deed dat na lange verhoren toch omdat hij daardoor de Britse geheime dienst op de hoogte kon brengen van het feit dat hij was gearresteerd.
Tijdens zijn opleiding was hem namelijk geleerd in zijn morse telegrammen een opzettelijke fout aan te brengen – de zogeheten security check – en die fout weg te laten zodra hij was gearresteerd. Bij de Abwehr kende men die individuele security check niet. Op 8 maart zond hij een bericht naar Londen. Hoewel hij hierin zijn security check wegliet ondernam Londen naar aanleiding hiervan geen actie. Dit was het begin van het Englandspiel.
Voor de Duitsers was dit een uitgelezen kans om meer uit Engeland afkomstige Nederlandse agenten in handen te krijgen en de Engelsen misleidende inlichtingen te verstrekken.
In de periode 1942 – 1944 werden 54 agenten in het kader van het Englandspiel door de Duitsers gearresteerd en ter dood gebracht.
Wij herdenken met grote eerbied de jonge mensen die hun leven in de waagschaal stelden omdat zij meenden dat het hun plicht was hun vaderland te helpen bevrijden van de nazi – bezetters. Zij waren bereid het hoogste offer te brengen. Zij werden een weerloze prooi van dit vieze spel tussen geheime diensten van Duitsland en Engeland en zij werden op gruwelijke wijze door de nazi’s ter dood gebracht.
Wij weten nog steeds niet met zekerheid of zij slachtoffer waren van verraad, van een dubbelspel of van gewoon stommiteiten. Maar wij herdenken met eerbied allen die het slachtoffer werden van dit Englandspiel en wij zullen dat blijven doen, zolang dat in ons vermogen ligt.
Wij doen dat bij dit mooie monument op deze plaats, die ook herinnert aan de verhoren van de slachtoffers in het gebouw van de Sicherheitsdienst, de dienst die samenwerkte met de Abwehr en die huisde in die witte villa aan de andere kant van de weg.
Beeldmateriaal vorige herdenkingen:
https://www.youtube.com/watch?v=afj41rd3NYk
https://www.youtube.com/watch?v=kgxHOQVA4uQ
Het Englandspiel
Het Englandspiel (door de Duitse contraspionagedienst Abwehr ook wel Operation Nordpol of Operation Pol Nord genoemd) was een Duitse operatie die plaatsvond tussen 1942 en 1944. Tijdens deze operatie werden 59 Nederlandse geheime agenten gevangengenomen.
Deze Nederlandse agenten waren in het Verenigd Koninkrijk opgeleid tot geheim agent en werden door de SOE (Special Operations Executive) in Nederland gedropt om via een zendernetwerk gecodeerde informatie te sturen naar het Verenigd Koninkrijk. Door de agenten gevangen te nemen konden de Duitsers via het zendernetwerk de Britten van valse informatie voorzien.
Lang werd aangenomen dat de SOE niet wist dat de agenten gevangen waren genomen en dat zij door de Duitsers werden voorzien van valse informatie. De SOE bleef namelijk een lange tijd geheime agenten droppen boven het Nederlandse grondgebied. Maar de laatste jaren komen er steeds meer aanwijzingen naar boven dat de SOE hier wel degelijk van op de hoogte was en bewust agenten bleef droppen, wetende dat zij in de handen van de Duitsers zouden vallen. Een verklaring hiervoor is dat het Verenigd Koninkrijk op deze manier de Duitsers ook van valse informatie kon voorzien. Zij wilden de Duitsers laten geloven dat de invasie van de geallieerden in Nederland zou plaatsvinden. In dat geval kan het Englandspiel worden gezien als een soort afleidingsmanoeuvre van de SOE waarbij de geheime agenten doelbewust werden opgeofferd; vaak maakten de Britten namelijk de exacte locatie bekend waar de agenten gedropt zouden worden, en werden de agenten na hun dropping meteen door de Duitsers gearresteerd. Het Englandspiel kan dus een misleidingstactiek zijn geweest van zowel de Duitsers als van de Engelsen; een dubbelspel waarbij de Nederlandse geheime agenten de inzet waren. Hier zijn echter alleen nog maar aanwijzingen voor. Zekerheid hierover is er (nog) niet.
Het merendeel van de gevangengenomen agenten werd in eerste instantie opgesloten in Kamp Haaren in Noord-Brabant. Enkelen wisten te ontsnappen, zoals onder andere Ben Ubbink en Pieter Dourlein (31 augustus 1943). Via een omweg langs Zwitserland en Spanje wisten zij uiteindelijk in Engeland te geraken waar zij de Britten waarschuwden dat het hele Nederlandse zendernetwerk in handen van de Duitsers was. Aanvankelijk werden zij echter door de Britten gearresteerd op verdenking van contraspionage: de Britten hadden valse informatie van de Duitsers ontvangen over de bedoelingen van Ubbink en Dourlein.
Tegen het einde van 1943 en in het begin van 1944 kregen de Duitsers door dat hun opzet van de operatie was doorzien. Zij kregen geen nieuwe locaties door van agenten die gedropt zouden worden. Op 1 april 1944 kwam er door middel van het volgende cynische bericht van Duitse zijde een einde aan het Englandspiel:
Messrs, Blunt, Bingham en opvolgers, Ltd. Londen. De laatste tijd probeert u in Nederland zaken te doen zonder onze hulp. Wij vinden dit oneerlijk gezien onze lange en succesvolle samenwerking als jullie exclusieve agenten. Maar mocht u desondanks nog een bezoek brengen aan het continent dan kunt u zeker zijn van een ontvangst met dezelfde zorg en behandeling als zij die u eerder heeft gezonden hebben ontvangen. Tot ziens! (vrij vertaald)
Het merendeel van de gevangengenomen agenten werd vervolgens overgebracht naar het concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk. Tussen 6 en 8 september 1944 werden zij in dit kamp geëxecuteerd. In totaal hebben 54 Nederlandse geheime agenten hun dood gevonden tijdens het Englandspiel. Slechts vijf van de gevangen agenten hebben het “spel” overleefd.
De Herdenking
Jaarlijks wordt op 4 mei om 15.00 uur een herdenking gehouden bij het monument.
